[ Pobierz całość w formacie PDF ]
(lecz jest to związek innego rodzaju i według innego prawa).
Niezgodność tych dwóch zdań zachodzi jedynie przy nieporozumieniu
polegajÄ…cym na tym, \e to, co jest wa\ne tylko dla zjawisk,
rozszerzamy na rzeczy same w sobie i w ogóle mieszamy obie rzeczy
w jednym pojęciu.
§ 54
Tak się tedy przedstawia postawienie i rozwiązanie całej
antynomii, w którą rozum widzi się uwikłany przy stosowaniu swych
ostatecznych zasad do świata zmysłowego. Ju\ samo postawienie tej
antynomii byłoby niemałą zasługą dla zdobycia wiedzy o rozumie
ludzkim, chocia\by nawet rozwiązanie tej sprzeczności nie miało
jeszcze zupełnie zadowolić czytelnika, mającego do zwalczenia
103
świe\o wykazaną mu złudę naturalną, którą dotychczas uwa\ał za
prawdÄ™. Jeden bowiem wynik jest tu mimo wszystko niechybny,
mianowicie: poniewa\ jest rzeczą niemo\liwą wydostać się z tego
konfliktu rozumu z samym sobą, dopóki przedmioty świata
zmysłowego bierze się za rzeczy same w sobie, a nie za to, czym są
rzeczywiście, tj. za same tylko zjawiska, przeto czytelnik będzie
zmuszony jeszcze raz przedsięwziąć dedukcję wszelkiego naszego
poznania a priori i sprawdzić tę, którą ja podałem, a to w tym celu, by
dojść w tej kwestii do rozstrzygnięcia. Więcej na teraz nie wymagam:
je\eli bowiem czytelnik przy tym postępowaniu wmyśli się tylko dość
głęboko w naturę czystego rozumu, to oswoi się ju\ z pojęciami, które
jedynie umo\liwiają usunięcie konfliktu rozumu. [348] Bez tego
nawet od najbardziej uwa\nego czytelnika nie mogę oczekiwać
zupełnego uznania.
§ 55
III. IDEA TEOLOGICZNA
(Krytyka [A], str. 571 i nast.)
Trzecią transcendentalną ideą, która daje materiał do
najwa\niejszego, choć przy spekulatywnym tylko traktowaniu
nadmiernego (transcendentnego) i z tego powodu dialektycznego
u\ytku rozumu, jest ideał czystego rozumu. Tutaj rozum nie zaczyna
od doświadczenia jak to czynił w idei psychologicznej i kosmo-
logicznej i nie ulega pokusie, by przez wzmocnienie podstaw dą\yć
do osiągnięcia, o ile mo\liwe, bezwzględnej zupełności ich szeregu,
lecz zrywa całkowicie z tym szeregiem i wychodząc z samych pojęć,
od tego, co mogłoby stanowić bezwzględną zupełność rzeczy w ogóle,
a więc za pomocą idei najdoskonalszej Praistoty, schodzi do
określenia mo\liwości, a stąd tak\e ^rzeczywistości wszystkich
innych rzeczy. Wobec tego samo zało\enie takiej istoty, pomyślanej
wprawdzie nie w szeregu doświadczeń, lecz przecie\ dla celów do-
świadczenia gwoli zrozumiałości jego powiązania, porządku i
jedności, tj. idea, daje się tutaj łatwiej odró\nić od pojęcia
intelektualnego ni\ w przypadkach poprzednich. Tote\ łatwo było
tutaj ukazać złudę dialektyczną, wypływającą stąd, \e warunki
podmiotowe naszego myślenia uwa\amy za przedmiotowe warunki
samych rzeczy, a hipotezÄ™ koniecznÄ… dla zaspokojenia naszego
rozumu za dogmat. Nie mam przeto nic więcej do przypomnienia o
104
uroszczeniach teologii transcendentalnej, albowiem to, co mówi o tym
Krytyka, jest zrozumiale, jasne i rozstrzygajÄ…ce.
§ 56
UWAGA OGÓLNA
W SPRAWIE IDEI TRANSCENDENTALNYCH
Przedmioty dane nam przez doświadczenie są dla nas pod
wielu względami niezrozumiałe i wielu pytań, do których nas
prowadzi prawo przyrody, nie mo\na [349] rozwiązać, o ile
wzniesiemy je na pewną wy\ynę, choć zawsze zgodnie z tymi
prawami, jak np. pytania, dlaczego ciała przyciągają się wzajemnie.
Je\eli jednak przyrodę pozostawiamy całkowicie na uboczu lub w
przebiegu jej powiązań przekraczamy wszelkie mo\liwe
doświadczenie, a więc zagłębiamy się w same idee, wówczas nie
mo\emy powiedzieć, \e przedmiot jest dla nas niezrozumiały i \e
natura rzeczy stawia przed nami zadania nierozwiÄ…zalne. Wtedy
bowiem nie mamy wcale do czynienia z przyrodą lub w ogóle z
danymi przedmiotami, lecz tylko z pojęciami mającymi wyłącznie
zródło w rozumie i z samymi tylko przedmiotami myśli, w stosunku
do których wszelkie zadania wypływające z ich pojęcia muszą być
rozwiązalne, gdy\ rozum bądz co bądz mo\e i musi zdać całkowicie
sprawę z własnego postępowania58. Wobec tego, \e idee
58
[przyp. Kanta]: Mówi przeto trafnie p. Platner w swych Aforyzmach
§§ 728, 729: «Je\eli rozum stanowi sprawdzian, to nie jest mo\liwe
\adne pojęcie, które byłoby dla rozumu ludzkiego niezrozumiale.
Niezrozumiałość zachodzi jedynie w tym, co rzeczywiste. Tutaj [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl akte20.pev.pl
(lecz jest to związek innego rodzaju i według innego prawa).
Niezgodność tych dwóch zdań zachodzi jedynie przy nieporozumieniu
polegajÄ…cym na tym, \e to, co jest wa\ne tylko dla zjawisk,
rozszerzamy na rzeczy same w sobie i w ogóle mieszamy obie rzeczy
w jednym pojęciu.
§ 54
Tak się tedy przedstawia postawienie i rozwiązanie całej
antynomii, w którą rozum widzi się uwikłany przy stosowaniu swych
ostatecznych zasad do świata zmysłowego. Ju\ samo postawienie tej
antynomii byłoby niemałą zasługą dla zdobycia wiedzy o rozumie
ludzkim, chocia\by nawet rozwiązanie tej sprzeczności nie miało
jeszcze zupełnie zadowolić czytelnika, mającego do zwalczenia
103
świe\o wykazaną mu złudę naturalną, którą dotychczas uwa\ał za
prawdÄ™. Jeden bowiem wynik jest tu mimo wszystko niechybny,
mianowicie: poniewa\ jest rzeczą niemo\liwą wydostać się z tego
konfliktu rozumu z samym sobą, dopóki przedmioty świata
zmysłowego bierze się za rzeczy same w sobie, a nie za to, czym są
rzeczywiście, tj. za same tylko zjawiska, przeto czytelnik będzie
zmuszony jeszcze raz przedsięwziąć dedukcję wszelkiego naszego
poznania a priori i sprawdzić tę, którą ja podałem, a to w tym celu, by
dojść w tej kwestii do rozstrzygnięcia. Więcej na teraz nie wymagam:
je\eli bowiem czytelnik przy tym postępowaniu wmyśli się tylko dość
głęboko w naturę czystego rozumu, to oswoi się ju\ z pojęciami, które
jedynie umo\liwiają usunięcie konfliktu rozumu. [348] Bez tego
nawet od najbardziej uwa\nego czytelnika nie mogę oczekiwać
zupełnego uznania.
§ 55
III. IDEA TEOLOGICZNA
(Krytyka [A], str. 571 i nast.)
Trzecią transcendentalną ideą, która daje materiał do
najwa\niejszego, choć przy spekulatywnym tylko traktowaniu
nadmiernego (transcendentnego) i z tego powodu dialektycznego
u\ytku rozumu, jest ideał czystego rozumu. Tutaj rozum nie zaczyna
od doświadczenia jak to czynił w idei psychologicznej i kosmo-
logicznej i nie ulega pokusie, by przez wzmocnienie podstaw dą\yć
do osiągnięcia, o ile mo\liwe, bezwzględnej zupełności ich szeregu,
lecz zrywa całkowicie z tym szeregiem i wychodząc z samych pojęć,
od tego, co mogłoby stanowić bezwzględną zupełność rzeczy w ogóle,
a więc za pomocą idei najdoskonalszej Praistoty, schodzi do
określenia mo\liwości, a stąd tak\e ^rzeczywistości wszystkich
innych rzeczy. Wobec tego samo zało\enie takiej istoty, pomyślanej
wprawdzie nie w szeregu doświadczeń, lecz przecie\ dla celów do-
świadczenia gwoli zrozumiałości jego powiązania, porządku i
jedności, tj. idea, daje się tutaj łatwiej odró\nić od pojęcia
intelektualnego ni\ w przypadkach poprzednich. Tote\ łatwo było
tutaj ukazać złudę dialektyczną, wypływającą stąd, \e warunki
podmiotowe naszego myślenia uwa\amy za przedmiotowe warunki
samych rzeczy, a hipotezÄ™ koniecznÄ… dla zaspokojenia naszego
rozumu za dogmat. Nie mam przeto nic więcej do przypomnienia o
104
uroszczeniach teologii transcendentalnej, albowiem to, co mówi o tym
Krytyka, jest zrozumiale, jasne i rozstrzygajÄ…ce.
§ 56
UWAGA OGÓLNA
W SPRAWIE IDEI TRANSCENDENTALNYCH
Przedmioty dane nam przez doświadczenie są dla nas pod
wielu względami niezrozumiałe i wielu pytań, do których nas
prowadzi prawo przyrody, nie mo\na [349] rozwiązać, o ile
wzniesiemy je na pewną wy\ynę, choć zawsze zgodnie z tymi
prawami, jak np. pytania, dlaczego ciała przyciągają się wzajemnie.
Je\eli jednak przyrodę pozostawiamy całkowicie na uboczu lub w
przebiegu jej powiązań przekraczamy wszelkie mo\liwe
doświadczenie, a więc zagłębiamy się w same idee, wówczas nie
mo\emy powiedzieć, \e przedmiot jest dla nas niezrozumiały i \e
natura rzeczy stawia przed nami zadania nierozwiÄ…zalne. Wtedy
bowiem nie mamy wcale do czynienia z przyrodą lub w ogóle z
danymi przedmiotami, lecz tylko z pojęciami mającymi wyłącznie
zródło w rozumie i z samymi tylko przedmiotami myśli, w stosunku
do których wszelkie zadania wypływające z ich pojęcia muszą być
rozwiązalne, gdy\ rozum bądz co bądz mo\e i musi zdać całkowicie
sprawę z własnego postępowania58. Wobec tego, \e idee
58
[przyp. Kanta]: Mówi przeto trafnie p. Platner w swych Aforyzmach
§§ 728, 729: «Je\eli rozum stanowi sprawdzian, to nie jest mo\liwe
\adne pojęcie, które byłoby dla rozumu ludzkiego niezrozumiale.
Niezrozumiałość zachodzi jedynie w tym, co rzeczywiste. Tutaj [ Pobierz całość w formacie PDF ]