[ Pobierz całość w formacie PDF ]
oraz 849tys. Podkreślając, że inflacja powodowała obciążenie mas pracujących kosztami odbudowy kraju, a
więc wpływała ujemnie na warunki bytu klasy robotniczej, nie możemy pominąć i drugiej strony problemu.
Pomyślna koniunktura pozwalała bowiem na ograniczenie liczby bezrobotnych. Poza tym inflacja ułatwiła
procesy odbudowy zniszczeń i unifikacji gospodarczej państwa.
Dopiero hiperinflacja jesienią 1923 roku spowodowała gwałtowne zmiany położenia klasy robotni-
czej. Realna wartość płacy roboczej ulegała wielkim wahaniom, zależnie od tempa spadku wartości pienią-
dza dochodząc w pazdzierniku 1923r. do 61% poziomu z kwietnia tego roku, by pozniej zresztą znów
wzrosnąć.
d)Kryzys poinflacyjny
Po boomie inflacyjnym już od połowy 1923 roku zaczął zaznaczać się w Polsce spadek produkcji fa-
brycznej. Do jego przyczyn zaliczyć można: kurczenie się pod wpływem hiperinflacji poziomu realnych do-
chodów ludności żyjącej z płac, zmniejszenie się dochodów Skarbu państwa, rosnące trudności w otrzy-
mywaniu tanich kredytów oraz spadek eksportu w wyniku samoczynnego zamarcia w warunkach hiperin-
flacji inflacyjnej premii eksportowej. Trudności gospodarcze wzrosły jeszcze bardziej po stabilizacji waluty i
wprowadzeniu złotego.
Kryzys poinflacyjny, a tym terminem obejmujemy umownie załamanie trwające od jesieni 1923 roku
aż do początków 1926 roku, przechodził kilka wyraznych faz. Pierwszy etap załamania trwał do lipca 1924
roku. W okresie tym produkcja bardzo znacznie spadła. Szczególnie ostro spadek wytwórczości odczuły ga-
łęzie przemysłu produkujące dobra inwestycyjne. Od sierpnia 1924 roku zaczęła się pewna poprawa sytu-
acji oparta głównie na wzroście zbytu w kraju. Od sierpnia 1925 roku zaczął się ponownie bardzo silny
spadek produkcji. Wystarczy powiedzieć, że w ciągu 4 ostatnich miesięcy tego roku wytwórczość zmniej-
szyła się o 20%. Przyczyną tego załamania była nie tylko wewnętrzna sytuacja kraju, ale przede wszystkim
rozpoczęcie przez Rzeszę Niemiecką wojny gospodarczej z Polską. W związku z tym, że Niemcy były głów-
nym nabywcą wyrobów polskich, ograniczenie przez nie zakupów musiało dotkliwie odbić się na sytuacji
naszego przemysłu. Dopiero od lutego 1926 roku rozpoczął się powolny, ale tym razem bardziej trwały
wzrost produkcji przemysłowej. Przyjmując rok 1923 za 100, wytwórczość przemysłu spadła w 1924r. do
83, 5%, a w roku 1925 osiągnęła 85, 9%.
Zasadniczymi przejawami kryzysu poinflacyjnego były: spadek wytwórczości, zmniejszenie liczby za-
trudnionych, ograniczenie liczby czynnych akładow przemysłowych. Przeciętny stan wykorzystania zdolno-
ści wytwórczych przemysłu wahał się w latach 1924-25 w granicach 30-70% w zależności od gałęzi pro-
dukcji. Spadek wytwórczości spowodował w rezultacie zmniejszenie zatrudnienia. Z reguły redukcje pra-
cowników były większe niż spadek produkcji, co łączyło się ze wzrostem wydajności pracy i koncentracją
wytwórczości. Kryzys szczególnie dał się odczuć na Górnym Zląsku, tam bowiem koncentrowały się działy
przemysłu, które najsilniej obok włókiennictwa dotknęło załamanie.
Skutki kryzysu nie ograniczały się jednak do przejściowego spadku produkcji i dochodów przemysłu,
czy zwiększenia bezrobocia, ale miały też pewne następstwa bardziej dalekosiężne. Niektóre działy prze-
mysłu polskiego, zarówno przed I wojną światową, jak i w okresie koniunktury inflacyjnej, nastawione były
w znacznym stopniu na produkcję eksportową. Kryzys wykazał, że dalsze opieranie egzystencji na ekspor-
cie nie rokuje większych perspektyw, zwłaszcza że eksportowe działy przemysłu najsilniej zostały dotknięte
załamaniem. Zaczęto więc szukać możliwości zwiększenia zbytu na rynku krajowym.
33
37. Reformy Władysława Grabskiego.
a) Reformy Władysława Grabskiego oraz ich skutki
18 grudnia 1923r. prezydent Stanisław Wojciechowski powierzył misję utworzenia nowego rządu
Władysławowi Grabskiemu. Przed rządem stało zadanie uporządkowania gospodarki państwowej i utrwale-
nia władzy klas posiadających. Grabski zdawał sobie sprawę, że reformy skarbowe winny być zrealizowane
szybko, bez zbytniego pogorszenia sytuacji mas pracujących. Zrodki niezbędne do naprawy skarbu miały
być zgromadzone w dużej mierze drogą obciążenia klas posiadających. Najważniejszym instrumentem ta-
kiej polityki był podatek majątkowy (jego płatnikami byli posiadacze majątków o wartości ponad 10000
franków szwajcarskich). Równocześnie rząd zamierzał dokonać poważnych oszczędności w wydatkach.
Wzrosnąć miały przychody kolei państwowych (co miało pociągnąć za sobą zmniejszenie dotacji), przewi-
dywano uproszczenie administracji państwowej i zmniejszenie kredytów udzielanych przez banki państwo-
we przedsiębiorstwom prywatnym. Sposobem na szybką realizację zamierzonych reform było udzielenie
rządowi pełnomocnictwa do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.
Od pierwszej chwili rząd Grabskiego przystąpił do energicznego przygotowywania reform. W styczniu
zostały przyspieszone terminy płatności podatku majątkowego i podniesione stawki innych podatków.
Zniesiono dopłaty z budżetu na rzecz kolei i rozpoczęto prace nad usprawnieniem administracji. Rezerwy
walut obcych przeznaczono na interwencję giełdową.
Skutki działań były niemal natychmiastowe. Kurs dolara ustabilizował się już w końcu stycznia, zaś w
lutym rząd wstrzymał druk marek na cele budżetowe. Dochody państwa po raz pierwszy od zakończenia
wojny przewyższyły wydatki. Mimo oparcia się na własnych siłach rząd nie zrezygnował z przyciągnięcia do
Polski kapitałów zagranicznych. Kiedy znikła bowiem inflacyjna premia eksportowa, wartość przywozu to-
warów z zagranicy przewyższała znacznie wartość wywozu. Stabilizację w bilansie płatniczym osiągnięto
przez zaciągnięcie we Włoszech pożyczki zabezpieczonej dochodami i majątkiem przemysłu tytoniowego,
stąd nazwano ją tytoniową.
W wyniku powstrzymania spadku marki zahamowany został nieustanny wzrost cen. Na wiosnę 1924
roku ceny detaliczne nieznacznie spadły, co poprawiło sytuację robotników. W tej sytuacji stanowisko wiel-
kiego kapitału wobec programu rządowego uległo zmianie. Na Górnym Zląsku rozpoczęto na wiosnę obni-
żanie płac roboczych i zwalnianie robotników. Centralny Związek Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i
Finansów (tzw. Lewiatan) sformułował własny program gospodarczy, według którego rząd miał obniżyć
podatki obciążające przedsiębiorstwa, przyznać ulgi oraz obniżyć taryfy kolejowe na wywóz towarów za
granicę oraz zwiększyć kredyty. Program zmierzał do przerzucenia ciężaru związanego z naprawą skarbu
na klasę robotniczą.
W połowie kwietnia 1924r. rozpoczął działalność Bank Polski. Uzyskał wyłączne prawo emisji biletów [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl akte20.pev.pl
oraz 849tys. Podkreślając, że inflacja powodowała obciążenie mas pracujących kosztami odbudowy kraju, a
więc wpływała ujemnie na warunki bytu klasy robotniczej, nie możemy pominąć i drugiej strony problemu.
Pomyślna koniunktura pozwalała bowiem na ograniczenie liczby bezrobotnych. Poza tym inflacja ułatwiła
procesy odbudowy zniszczeń i unifikacji gospodarczej państwa.
Dopiero hiperinflacja jesienią 1923 roku spowodowała gwałtowne zmiany położenia klasy robotni-
czej. Realna wartość płacy roboczej ulegała wielkim wahaniom, zależnie od tempa spadku wartości pienią-
dza dochodząc w pazdzierniku 1923r. do 61% poziomu z kwietnia tego roku, by pozniej zresztą znów
wzrosnąć.
d)Kryzys poinflacyjny
Po boomie inflacyjnym już od połowy 1923 roku zaczął zaznaczać się w Polsce spadek produkcji fa-
brycznej. Do jego przyczyn zaliczyć można: kurczenie się pod wpływem hiperinflacji poziomu realnych do-
chodów ludności żyjącej z płac, zmniejszenie się dochodów Skarbu państwa, rosnące trudności w otrzy-
mywaniu tanich kredytów oraz spadek eksportu w wyniku samoczynnego zamarcia w warunkach hiperin-
flacji inflacyjnej premii eksportowej. Trudności gospodarcze wzrosły jeszcze bardziej po stabilizacji waluty i
wprowadzeniu złotego.
Kryzys poinflacyjny, a tym terminem obejmujemy umownie załamanie trwające od jesieni 1923 roku
aż do początków 1926 roku, przechodził kilka wyraznych faz. Pierwszy etap załamania trwał do lipca 1924
roku. W okresie tym produkcja bardzo znacznie spadła. Szczególnie ostro spadek wytwórczości odczuły ga-
łęzie przemysłu produkujące dobra inwestycyjne. Od sierpnia 1924 roku zaczęła się pewna poprawa sytu-
acji oparta głównie na wzroście zbytu w kraju. Od sierpnia 1925 roku zaczął się ponownie bardzo silny
spadek produkcji. Wystarczy powiedzieć, że w ciągu 4 ostatnich miesięcy tego roku wytwórczość zmniej-
szyła się o 20%. Przyczyną tego załamania była nie tylko wewnętrzna sytuacja kraju, ale przede wszystkim
rozpoczęcie przez Rzeszę Niemiecką wojny gospodarczej z Polską. W związku z tym, że Niemcy były głów-
nym nabywcą wyrobów polskich, ograniczenie przez nie zakupów musiało dotkliwie odbić się na sytuacji
naszego przemysłu. Dopiero od lutego 1926 roku rozpoczął się powolny, ale tym razem bardziej trwały
wzrost produkcji przemysłowej. Przyjmując rok 1923 za 100, wytwórczość przemysłu spadła w 1924r. do
83, 5%, a w roku 1925 osiągnęła 85, 9%.
Zasadniczymi przejawami kryzysu poinflacyjnego były: spadek wytwórczości, zmniejszenie liczby za-
trudnionych, ograniczenie liczby czynnych akładow przemysłowych. Przeciętny stan wykorzystania zdolno-
ści wytwórczych przemysłu wahał się w latach 1924-25 w granicach 30-70% w zależności od gałęzi pro-
dukcji. Spadek wytwórczości spowodował w rezultacie zmniejszenie zatrudnienia. Z reguły redukcje pra-
cowników były większe niż spadek produkcji, co łączyło się ze wzrostem wydajności pracy i koncentracją
wytwórczości. Kryzys szczególnie dał się odczuć na Górnym Zląsku, tam bowiem koncentrowały się działy
przemysłu, które najsilniej obok włókiennictwa dotknęło załamanie.
Skutki kryzysu nie ograniczały się jednak do przejściowego spadku produkcji i dochodów przemysłu,
czy zwiększenia bezrobocia, ale miały też pewne następstwa bardziej dalekosiężne. Niektóre działy prze-
mysłu polskiego, zarówno przed I wojną światową, jak i w okresie koniunktury inflacyjnej, nastawione były
w znacznym stopniu na produkcję eksportową. Kryzys wykazał, że dalsze opieranie egzystencji na ekspor-
cie nie rokuje większych perspektyw, zwłaszcza że eksportowe działy przemysłu najsilniej zostały dotknięte
załamaniem. Zaczęto więc szukać możliwości zwiększenia zbytu na rynku krajowym.
33
37. Reformy Władysława Grabskiego.
a) Reformy Władysława Grabskiego oraz ich skutki
18 grudnia 1923r. prezydent Stanisław Wojciechowski powierzył misję utworzenia nowego rządu
Władysławowi Grabskiemu. Przed rządem stało zadanie uporządkowania gospodarki państwowej i utrwale-
nia władzy klas posiadających. Grabski zdawał sobie sprawę, że reformy skarbowe winny być zrealizowane
szybko, bez zbytniego pogorszenia sytuacji mas pracujących. Zrodki niezbędne do naprawy skarbu miały
być zgromadzone w dużej mierze drogą obciążenia klas posiadających. Najważniejszym instrumentem ta-
kiej polityki był podatek majątkowy (jego płatnikami byli posiadacze majątków o wartości ponad 10000
franków szwajcarskich). Równocześnie rząd zamierzał dokonać poważnych oszczędności w wydatkach.
Wzrosnąć miały przychody kolei państwowych (co miało pociągnąć za sobą zmniejszenie dotacji), przewi-
dywano uproszczenie administracji państwowej i zmniejszenie kredytów udzielanych przez banki państwo-
we przedsiębiorstwom prywatnym. Sposobem na szybką realizację zamierzonych reform było udzielenie
rządowi pełnomocnictwa do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.
Od pierwszej chwili rząd Grabskiego przystąpił do energicznego przygotowywania reform. W styczniu
zostały przyspieszone terminy płatności podatku majątkowego i podniesione stawki innych podatków.
Zniesiono dopłaty z budżetu na rzecz kolei i rozpoczęto prace nad usprawnieniem administracji. Rezerwy
walut obcych przeznaczono na interwencję giełdową.
Skutki działań były niemal natychmiastowe. Kurs dolara ustabilizował się już w końcu stycznia, zaś w
lutym rząd wstrzymał druk marek na cele budżetowe. Dochody państwa po raz pierwszy od zakończenia
wojny przewyższyły wydatki. Mimo oparcia się na własnych siłach rząd nie zrezygnował z przyciągnięcia do
Polski kapitałów zagranicznych. Kiedy znikła bowiem inflacyjna premia eksportowa, wartość przywozu to-
warów z zagranicy przewyższała znacznie wartość wywozu. Stabilizację w bilansie płatniczym osiągnięto
przez zaciągnięcie we Włoszech pożyczki zabezpieczonej dochodami i majątkiem przemysłu tytoniowego,
stąd nazwano ją tytoniową.
W wyniku powstrzymania spadku marki zahamowany został nieustanny wzrost cen. Na wiosnę 1924
roku ceny detaliczne nieznacznie spadły, co poprawiło sytuację robotników. W tej sytuacji stanowisko wiel-
kiego kapitału wobec programu rządowego uległo zmianie. Na Górnym Zląsku rozpoczęto na wiosnę obni-
żanie płac roboczych i zwalnianie robotników. Centralny Związek Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i
Finansów (tzw. Lewiatan) sformułował własny program gospodarczy, według którego rząd miał obniżyć
podatki obciążające przedsiębiorstwa, przyznać ulgi oraz obniżyć taryfy kolejowe na wywóz towarów za
granicę oraz zwiększyć kredyty. Program zmierzał do przerzucenia ciężaru związanego z naprawą skarbu
na klasę robotniczą.
W połowie kwietnia 1924r. rozpoczął działalność Bank Polski. Uzyskał wyłączne prawo emisji biletów [ Pobierz całość w formacie PDF ]